مزایای نشر الکترونیکی
بسیاری از امتیازاتی که برای نشر الکترونیکی بر می شمارند ، صرفاً با مقایسه آن با نشر چاپی قابل درک است . وجود این امتیازات ، کاملاً نسبی هستند و به عواملی چون نرم افزار ، قالبهای ذخیره اطلاعات ، زیر ساختهای اطلاعاتی ‚ و مانند بستگی دارد .
« واریان » مزایای نشر الکترونیکی را در زیر چهار عنوان اصلی ، این چنین بر می شمارد ؛
الف : صرفه جویی در فضای کتابخانه ها : کتابهای قرن گذشته امروز به راحتی قابل خواندن هستند ؛ اما دیسکهای فلاپی که ده سال قبل تهیه شده اند ممکن است امروز قابل خواندن نباشند . س در آرشیوهای الکترونیکی ، نیاز به تهیه پشتیبان از اطلاعات آنها داریم تا بنا به ضرورت و با استفاده از ابزار رابط تبدیل ، به رسانه جدید و قالب نو تبدیل شوند . همه این فعالیتها هزینه بر هستند – البته کتابخانه های سنتی همه هزینه بر هستند ؛ اما د رمجموع ، تردیدی نیست که کتابخانه های الکترونیکی هزینه های کتابخانه های سنتی را کاهش می دهند ، این موضوع به ویژه از بعد معضلات مربوط به گسترش فضای کتابخانه برای مجموعه سازی و ذخیره مدارک ، قابل توجه است .
ب .نظارت : نظارت بر استفاده از رسانه الکترونیکی بسییار آسانتر است . فرمهای باز خورد ، توجه به علائق کاربران ، و صرفه اقتصادی استفاده از رسانه الکترونیکی ، در تصمیم های مربوط به تهیه منابع و سیاستگذاری نشر تاثیردارند . ویژگی نظارت د رنشر الکترونیکی ، نوع ارتباط بین استفاده کنندگان و ارائه دهندگان خدمات ناشر را دچار تحول می کند .
ج . جستجو : جستجو در رسانه الکترونیکی آسانتر و سریعتر است ؛ منابع از طریق فرامتن به سهولت قابل نمایش هستند .
د . پشتیبانی : هزینه ذخیره و انتقال اطلاعات در رسانه الکترونیکی کم است و به همین دلیل ، پشتیبانی نیز سهل تر و کم هزینه تر است . همین نکته می تواند بر کیفیت ارتباط علمی تاثصیر مثبت بگذارد .
عناوینی که « واریان » بدانها اشاره می کند ، گر چه به نوعی نسبتاً جامع بیانگر مزایای نشر در محیط الکترونیکی هستند ، اما برای درک بهتر و برای ملموس کردن این مزایا ، نیازمند بسط آنها هستیم . در یک جمع بندی کلی ، مزایای نشر الکترونیکی را می توان به شرح زیر دسته بندی کرد :
1. پس از انتشار ، سرعت انتقال در محیط الکترونیکی بسیار زیاد است ؛
2. هزینه انتشار متون کمتر است ؛
3. سرعت باز خورد مطالب بیشتر است ؛
4. فرایند انتشار مراحل کوتاهتر و کم هزینه تر است ؛
5. دسترسی کاربران از نقاط دور ، آسان و سریعتر است ؛
6. امکان مقایسه متون مشابه با سرعت بیشتر ، زمان و هزینه کمتر میسر است؛
7. امکان پرهیز از دوباره کاری تسهیل می شود ؛
8. کاوش در متون الکترونیکی از سرعت بالاییی برخوردار است ؛
9. امکان تدوین و طبقه بندی منابع الکترونیکی د رحوزه های گوناگون علوم در حجم بالا و مقیاس وسیع ، و با سرعت اندک فراهم می گردد ؛
10. امکان مباحثه و مذاکره د رباره مطالب منتشر شده ، به صورت همزمان (فردی و گروهی ) فراهم می گردد ؛
11. پدید آورندگان میتوانند مستقیماً اقدام به انتشار مطالب خود کنند ؛
12. اشتراک منابع اطلاعاتی مفهوم وسیعتر و واقعی تری می یابد ؛
13. قالب بندی متون و تغییر شکل آن به تناسب سلیقه کاربر امکان پذیر است ؛
14. دسترسی به مفاهیم و موضوع های مرتبط د رحوزه های گوناگون فراهم می گردد ؛
15. محدودیتهای چاپ مطالب ، بویژه مقالات علمی – که انتشار آنها در مجلات بسیار دشوار و مستلزم فرایند طولانی بود – از میان می رود ؛
16. انحصارات – هر چند نه در سطح وسیع – کمرنگ تر می شود ؛
17. برخی محدودیت های دسترسی به منابع اطلاعات – که د رنشر سنتی وجود دارد – از جمله محدودیت های زمانی و مکانی و وجود شرایط خاص ، رنگ می بازند ؛
18. بازبینی ، ویرایش و اصلاح مطالب ، آسانتر و سریعتر است ؛
19. امکان استفاده از سایررسانه ها مانند صدا ، تصویر و فیلم ، همراه متون فراهم می شود .
معایب نشر الکترونیکی
معایب نشر الکترونیکی ، برخی ذاتی هستند و برخی دیگر – مانند مسائل مربوط به شیوه دسترسی کاربران – عارضی . از این رو روشن است که که این عوارض را با تمهیدات و روشهای مناسب می توان کاهش داد یا از میان برداشت . اما تا زمانی که این عوارض ، گریبانگیر طیف قابل توجهی از کاربران باشد ، نمی توان از آنها چشم پوشید :
1. رعایت نکردن حقوق پدید آورندگان ؛
2. نا کار آمدی موتورهای کاوش اینترنتی در بازیابی کامل و دقیق اطلاعات ؛
3. عدم تسلط و مهارت کاربران در بازیابی اطلاعات ؛
4. جابهجایی یا حذف سایتهای اطلاعات ، و خارج از دسترس شدن آنها ؛
5. لزوم تهیه خارجی چاپی به منظور مطالعه متون – بویژه کتون طولانی ؛
6. عدم اعتبار استنادهایی کخ به منابع علمی اینترنتی می شود و عدم اعتماد کافی از سوی مجامع علمی به این منابع ؛
7. لزوم تدارک شرایط و ابزار مناسب – رایانه ، خط ارتباطی ، و نرم افزار کاربردی – برای دسترسی به اطلاعات ؛
8. فاقد پاداش بودن انتشار الکترونیکی مقامات علمی – بر خلاف مقالات چاپ شده د رنشریات علمی ؛
9. عدم رعایت کامل استانداردهای نشر الکترونیکی – مانند استانداردهای زبانی و قالب بندی اطلاعات – از سوی همه ناشران ؛
10. فراگیر نشدن استفاده از اینترنت – و بالطبع منابع الکترونیکی آن – در سراسر جهان بویژه در کشورهای توسعه نیافته ؛
11. محدودیت و تناقص های موجود در بین نشر آزاد مقالات و متون د راینترنت ، توام با چاپ آنها در نشریات متعارف ؛
12. تردید در ماندگاری مطالب در محیط الکترونیکی ؛
آنچه از مقایسه و از کنار هم گذاردن مزایا و معایب نشر الکترونیکی حاصل می شود این است که نشر الکترونیکی یک جایگزین مستقل و تمام عیار برای چاپ به شیوه معمول معمول و سنتی نیست و گمان نمی رود که در آینده نیز چنین بشود ، بلکه محیط الکترونیکی را باید یک امکان کمکی ، برای تسهیل کننده و مکمل محسوب کرد و از هرگونه مطلق گرایی د راین زمینه پرهیز نمود .
روشهای نشر الکترونیکی
«ویتایلو » چهار روش اساسی د رحوزه نشر الکترونیکی کتاب را چنین دسته بندی می کند :
1 . کتابفروشی اینترنتی : حرکت اولیه د رایجاد فروشگاههای مجازی کتاب انجام شد . نمونه برجسته این نوع بازار فروش کتاب « پایگاه وب آمازون » است . این پایگاه تا 40 درصد از هزینه خرید کتاب برای کاربران را کاهش میدهد . البته هزینه ها ی پستی ، اثر تخفیف مذکوررا از بین می برد .
2. کتابهای الکترونیکی : آینده کتاب الکترونیکی امید بخش است . تولید کنندگان کتاب الکترونیکی و فروشندگان ، یک استراتژی را دنبال می کنند ، استانداردهای این حوزه با ابداع روشهای نوین ، د رآینده نزدیک بهبود خواهد یافت .
3. نشر دیجیتالی در چاپ مبتنی بر نیاز : د راین نوع نشر دو رگه ، اطلاعات تا زمان چاپ ، بصورت مجازی باقی می ماند . چاپ مبتنی بر نیاز با دو فرآیند تولید وتوزیع مرتبط است . این نوع نشر ، یک راه حل برای چاپ شمارگان کم برای مطالبی که قبلاً به دلیل هزینه زیاد فن آوری چاپ ، منتشر نشده اند ، فراهم می کند . مدل توزیع د راین نوع نشر ، کم و بیش دچار تغییر و تحول می شود .