قوم آریایی یا هندواروپایی یکی از کهن ترین و تاثیرگذارترین اقوام بشری است که نقش مهمی در شکل گیری تمدن های باستانی اروپا و آسیا ایفا کرده است. واژه «آریا» به زبان های اوستایی، پارسی باستان و سانسکریت به معنای «نجبیب، شریف، و آزاده» است و نشان دهنده ویژگی های اخلاقی و فرهنگی این قوم است.
آریاییان بخشی از اقوام هندواروپایی بودند که در هزاره سوم پیش از میلاد در سرزمین هایی واقع در دشت های جنوب روسیه و نواحی شمال قفقاز و اورال زندگی می کردند. این قوم در طی قرن ها مهاجرت هایی به مناطق مختلف انجام دادند و به سرزمین های وسیعی از اروپا و آسیا نفوذ کردند. یکی از مهم ترین مراکز تمدنی آریاییان، منطقه «آندرونو» بود که از سیبری غربی تا رود اورال امتداد داشت. در هزاره دوم پیش از میلاد، گروه هایی از آریاییان به جلگه سند و غرب آسیا مهاجرت کردند و در تعامل با اقوام بومی تمدن های باشکوهی نظیر کاسی ها و هیتی ها را ایجاد کردند.
گروه دیگری از آریاییان در هزاره نخست پیش از میلاد به نجد ایران مهاجرت کردند و در دامنه های زاگرس مستقر شدند. از این گروه، تمدن های بزرگی نظیر مادها و پارس ها پدید آمدند که تاثیر عمیقی بر تاریخ و فرهنگ منطقه گذاشتند. این اقوام با درهم آمیزی فرهنگ های بومی و آریایی، حکومت های قدرتمندی را ایجاد کردند که به عنوان شالوده تمدن ایرانی شناخته می شوند.
آریاییان دارای ویژگی های مشترک فرهنگی، اجتماعی، و زیستی بودند که آنان را از سایر اقوام متمایز می کرد:
در متون کهن زرتشتی، سرزمین «ایران ویج» به عنوان خاستگاه آریاییان معرفی شده است. این منطقه که با توصیفات اوستا و آثار باستان شناختی مطابقت دارد، در منطقه تمدنی آندرونو و احتمالاً در قزاقستان کنونی قرار داشت. ایران ویج به عنوان زادگاه زرتشت و محل آغاز تمدن های ایرانی نقش مهمی در تاریخ فرهنگی و دینی ایران ایفا کرده است.